Ảnh: Nguyễn Xuân Lộc - PLX Lai Châu
Bạn có biết bản chất của các chất tẩy rửa tại gia đình như: Bột giặt, nước lau sàn, lau kính, cọ rửa bồn cầu, rửa tay, rửa chén, bột giặt, dầu gội đầu, nước xả vải, nước tẩy trắng? Bài viết sẽ giúp bạn có thêm kiến thức về các chất tẩy rửa này.
1. Sự ra đời của bột giặt và các chất tẩy rửa
Bạn có biết bột giặt được ra đời như thế nào không? Thành phần của các chất tẩy rửa trong gia đình gồm những gì? Vì sao dòng sản phẩm tẩy rửa lại có nhiều chủng loại đến thế, từ chất lau sàn, lau kính, cọ rửa bồn cầu, rửa tay, rửa chén, bột giặt cho đến dầu gội đầu, nước xả vải, nước tẩy trắng, v.v. Đâu là sự khác biệt của những chất giặt tẩy này?
Nước giặt Jana từ những ngày đầu tiên đến với đồng bào miền núi
2. Lịch sử ra đời của Bột giặt
Sẽ không ai ngờ rằng bột giặt nói riêng và các chất tẩy rửa nói chung lại có sự ra đời ít ai nghĩ tới. Khoảng 3000 năm trước Công nguyên, người tiền sử sinh sống tại sông Nile thường nướng thịt thú rừng để tế thần. Mỡ từ thịt thú rừng nhỏ giọt chảy ra, khi nguội vón lại thành những viên mỡ khô màu xám, khi trời mưa xuống, những viên mỡ nguội này tan ra và tạo thành bọt. Người tiền sử dùng những viên mỡ nguội đó xoa lên người và họ nhận thấy cơ thể họ được làm sạch khỏi những chất bụi bặm của cây cối, bụi đất. Từ đó, họ chủ động làm ra những cục mỡ nguội như vậy để mang ra sông tắm rửa. Những viên mỡ nguội này có thể được coi là thủy tổ của xà phòng.
Sau công nguyên, những bánh xà phòng đầu tiên được sản xuất một cách quy mô rộng lớn hơn bằng việc kết hợp thủ công giữa mỡ cừu và tro của gỗ sồi ở vùng Savona, Địa Trung Hải. Người Pháp gọi nó là savon, sau này khi savon được du nhập vào Việt Nam, được người Việt gọi là “xà phòng” ở miền Bắc và “xà bông” ở miền Nam.
Đến thế kỷ 18, người ta phát minh ra xút ăn da và biết tạo ra chất kiềm từ muối ăn nhằm thay thế chất tro và gỗ. Máy ép dầu từ các loại hạt và quả cũng ra đời, thay thế cho mỡ động vật. Xà phòng vì thế được sản xuất trên quy mô to lớn hơn.
3. Bí mật của Chất tẩy rửa
Đề tìm hiểu vì sao xà phòng, chất tẩy rửa, hóa chất và mỹ phẩm lại có tác dụng làm quần áo, da dẻ, đầu tóc và các vật dụng được sạch trơn như thế sau khi giặt hoặc tẩy rửa, chúng ta hãy cùng xem cấu tạo hóa học của chất tẩy rửa nhé!
Về bản chất, xà phòng là muối của axít béo (từ mỡ động vật hoặc mỡ thực vật), và kiềm (thành phần kim loại như Natri hoặc Kali). Một phân tử xà phòng có hai đầu: thành phần ưa nước (hydrophilic) và thành phần ưa dầu, mỡ (oleophilic). Do chất bẩn thường là vết dầu mỡ hoặc có bản chất như dầu mỡ, khi giặt trong môi trường nước, chất bẩn sẽ bị thành phần ưa dầu mỡ túm lấy và đánh bật khỏi bề mặt cần tẩy rửa. Việc vò mạnh (với quần áo), hay kỳ cọ (với sàn nhà), hay việc thoa nhẹ trên da (với mỹ phẩm, dầu gội, sữa tắm) góp phần tạo lực cơ năng để lôi các phân tử chất bẩn ra khỏi bề mặt cần làm sạch và cuốn các chất bẩn này vào trong nước.
Bột giặt Jana sử dụng trong môi trường nước cứng tại sông/suối
4. Kỷ nguyên của các Chất tẩy rửa tổng hợp
Do xà phòng có những nhược điểm riêng như khó giặt trong nước giếng hay dễ khiến cho đồ trắng bị xỉn màu (hay còn gọi là nước cứng do có những tạp chất của canxi và magie chảy lẫn vào từ nguồn nước ngầm), các nhà khoa học đã nghiên cứu tìm hiểu và phát minh những chất thay thế. Cụ thể là, họ đã tạo ra chất tẩy rửa với cơ chế hai đầu – một đầu “ưa nước” và một đầu “ưa mỡ”, vậy là với sự góp sức của khoa học, hàng chục các loại xà phòng đã ra đời. Nước giặt/bột giặt Jana là sản phẩm ra đời sau, áp dụng các tiêu chuẩn sản xuất của Nhật Bản vì thế có thể khắc phục được các yếu điểm này. Có thể ví nôm na Jana được sản xuất theo công thức chế tạo cơ chế hai đầu, nên các loại nước cứng nhiều Ca, Mg đều được hóa giải, người dùng không còn cảm giác tay bị khô cứng, không còn bị lưu xà phòng trên áo.
Tiếp đó, cùng với sự phát triển của công nghiệp hóa dầu, hàng loạt các chất hữu cơ đã ra đời tạo cơ hội cho sự phát triển đa dạng, phong phú của ngành công nghiệp chất tẩy rửa.
Ngoài ra, một thành phần không thể thiếu khác của chất tẩy rửa đó là các chất phụ gia với những mục đích hỗ trợ chức năng giặt tẩy cho sản phẩm. Ví dụ, chất quang hoạt giúp vải trắng sáng hơn thông qua việc hấp thụ các tia tử ngoại, chất chống bám để chất bẩn không quay trở lại và bám vào quần áo sau khi đã bị lôi ra, chất khử độ cứng của nước nhằm tăng tính giặt tẩy của bột giặt trong môi trường nước nhiều Canxi và Magie, hoặc đơn giản chỉ là chất độn để hạ giá thành sản phẩm, chất thơm để làm quần áo, đầu tóc luôn thơm mát, v.v.
Nhân viên tiếp thị nước giặt/bột giặt Jana tại hệ thống Cửa hàng Xăng dầu của Petrolimex
Có thể thấy thành phần chất giặt tẩy thì đơn giản nhưng qua bàn tay các nhà sản xuất, hàng trăm loại sản phẩm đã ra đời đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của con người. Ví dụ những sản phẩm giặt tẩy chuyên dụng chăm sóc quần áo như: Bột giặt, nước giặt (dành cho cả giặt máy và giặt tay), nước xả vải; hay sữa tắm dầu gội cũng như sữa rửa mặt dành cho thân thể, làn da; nước rửa bát để giúp bát đĩa sạch bóng; các chất cọ rửa sàn nhà, kính, bồn cầu dùng để cọ rửa vệ sinh trong gia đình, v.v.
Như vậy, chỉ cần thay đổi sự khác nhau một chút về cấu trúc thành phần, tỷ lệ giữa các chất giặt tẩy và các chất phụ gia, “họ hàng nhà chất tẩy rửa” đã làm nên cả một ngành công nghiệp làm sạch không chỉ trong việc chăm sóc vệ sinh cá nhân, làm sạch trong gia đình mà còn đóng phần quan trọng, giúp phát triển ngành vệ sinh công nghiệp trên toàn cầu.
